Чире çак бактерисем пуçараççĕ: бацилла альвей /бацилла вĕлле/, апис /пыл хурчĕн стрептокĕ/, плютон тата хытă плютон. Ветеринари лабораторийĕсенче Европа çĕрĕкĕн чирне тĕпчесе пĕлме пултараççĕ. Микробсем – чире хĕтĕртсе яраканĕсем çут çанталăкра çирĕплĕхĕпе палăрса тăраççĕ. Тавлашман бактерисем те 5-6 уйăхран пуçласа 3 çулччен сотăсенче тата пергара упранаççĕ. Уçă пыл ăшĕнче вĕсен вилĕмĕ 2-3 сехетрен çитет, мĕншĕн тесен унăн бактерие хирĕçле пахалăхĕсем пур. Апла пулин те çакна шута илмелле, çуллахи вăхăтра çак бактерисем вĕлле условийĕсенче яланах пыл çинче пулма, пурăнма пултараççĕ. Тавлашуллă микроорганизмсем питĕ çирĕп. Альвейсен бациллисемпе тавлашăвĕ хурт-кăпшанкă хатĕрĕсем çинче, пыл тата пергара 3-5 çултан кая мар упранаççĕ. Утарта çĕрĕк вăйлă аталаннă чухне хăш чухне пысăк хуртсем те чирлеççĕ, анчах нумай мар. Личинкăсем те аптăраççĕ, вĕсене пыл пĕрремĕш хутăштарнă тапхăрта тăрантараççĕ. Апатлă микробсем пыршăлăха лексе ĕрчеççĕ, унта пĕтĕм организмра унăн чирĕпе вилĕмне пула ĕрчеççĕ.
Малтанхи çулсенче личинкăсем çĕрĕкпе чирлемеççĕ, мĕншĕн тесен вĕсем илекен сĕт микробсене – çак чире ĕрчетсе яракансене – аталантарма чарса тăрать.
Микробсене пĕр вĕллерен тепĕрне хурт-вăрăсем те куçарма пултараççĕ. Çавăн пек çулпа ялан тенĕ пекех вăйсăррине тапăнакан вăйлă çемьесем чирлеççĕ. Инфекци вĕлле ăшĕнчи чирлĕ личинкăсенчен шалти хурт-кăпшанкăсем патне сарăлать. Чир паллисем çапларах пулаççĕ: личинкăсем çурăмĕпе çÿлелле çаврăнаççĕ е ячейка тăрăх тăсăлаççĕ. Ун хыççăн вĕсем вăйсăрланса пыраççĕ, çаврака формăна тата сарăрах тĕсне çухатаççĕ. Личинкăсем чирленĕ хыççăн 24-36 сехетрен ячейкăн аялти стенисемпе тĕпне ларса вилеççĕ. Вĕсем çĕрĕк пан улми шăрши кĕрекен хăмăр тĕслĕ, виçеллĕ клейка пулса тăраççĕ.
Чир-чĕр аталанасси çанталăкран, хурт-хăмăра мĕнле пăхса усранинчен, апатлантарнинчен нумай килет. Хăш-пĕр çемьесем вăхăтлăха сывалма та пултараççĕ. Август уйăхĕнче тата тепĕр сезонра çемьесенче чир çĕнĕрен вăй илме пултарать. Хурт-хăмăр Европа çĕрĕкĕпе чирленине асăрхасан çийĕнчех ветеринари тухтăрне пĕлтермелле. Чирлĕ çемьесене уйăрса лабораторире бактериологи анализĕ тумалла. Ку чухне эмел препарачĕсемпе усă курни çĕрĕк тăвакан бактерисене хирĕçле сиплев ирттерессин тухăçлăхне ÿстерме май памалла. Лаборатори тĕрĕслевĕ чир пулнине çирĕплетнĕ хыççăн утара, утар çывăхĕнчи 5-7 çухрăмри территорие пĕр çуллăха карантина хупаççĕ. Утар хуçин чару мерисене йышăнмалла. Карантин условийĕсенче хурт-хăмăра сутма, чирлĕ çемьесене куçарса çÿреме, утарта çĕрĕк пурри çинчен каламасăр ăвăс пама юрамасть.
С.ИШМУРАТОВ,
районти ветстанцин тухтăрĕ.
